Plotseling kondigde de herfst zich aan. Onderweg naar Essen belemmerden slagregens het zicht. Het verkeer was onrustig en bij knooppunten ontstonden files. Toen duidelijk werd hoeveel langer we over de reis zouden doen, belde Susan onze gesprekspartners om te vertellen dat we vertraging hadden. Ondertussen spraken we over de menselijke waardigheid. Susan vanuit haar onderzoek naar de biografie van Europa, ik vanuit mijn werk als conflictbemiddelaar.

We waren te gast bij een studiekring die rechtvaardigheid een plek in het dagelijkse leven wil geven. Op het programma stond een terugblik op het leven van onze vriend Dirk Jan de Geer en op het Kongress Soziale Zukunft. Daarna zouden we aan praktijkcases werken. Een rijk gevulde dag was het resultaat. Tegelijkertijd ervoeren we onderweg zoveel tegenslag, dat ik besloot specifiek daarop terug te blikken. Ervaring heeft me geleerd dat tegenslag een ruimte schept, waarin het nieuwe kan ontkiemen.

Zoals ik al schreef, gebruikten we de onverwacht geschonken tijd in de file voor een uitwisseling over onze onderzoeken. Susan vertelde dat Arthurs ridders van de Tafelronde een erecode hadden. Ze oefenden zich erin om anderen in hun waardigheid te zien. Ik wees op de brandhaarden van de 20^e en 21^e eeuw, waarin partijen elkaar hun individualiteit en toekomstmogelijkheden ontnemen. Door een tegenstander zijn menselijke waardigheid te ontnemen, kun je hem in een groep onderbrengen die je vervolgens veracht, uitsluit, verdrijft of zelfs elimineert. Erkennen van de menselijke waardigheid begint waar we de ander in zijn totaliteit willen zien, als een mens met behoeften, kwaliteiten en toekomstpotentieel. Net als in Arthurs tijd vraagt het ontwikkelen van zo’n onbevangen blik oefening.

Crises zetten het vertrouwde op losse schroeven. Zoals herfstwinden en slagregens het geboomte ontbladeren, breekt een crisis oude structuren af. Die kaalslag laat een winters landschap achter. Het vraagt vormkracht om in zo’n chaotische kilte nieuwe structuren op te zetten. Toch kan dat. Het beroep dat Rudolf Steiner op die vormkracht deed, spreekt me als procesbegeleider met een bouwkundige achtergrond enorm aan:

Diep in mensenzielen leeft het vermogen uit crises te herrijzen. Zo’n opstandingskracht recht de rug, geeft zelfvertrouwen, maakt oprecht. Vanuit die kracht vinden we de moed om de tegenstander werkelijk in de ogen te zien. Want wie staat er tegenover ons?

In de kringloop van het jaar staan licht en duisternis, warmte en kou lijnrecht tegenover elkaar. Als tegenstanders regeren ze elk een seizoen. Zou kille duisternis de zomer domineren, dan zou de oogst mislukken. Maakt dat de koude slecht of verschijnt ze alleen op het verkeerde moment?

Juist in de gure herfsttijd roept de aartsengel Michael ons op in natuurverschijnselen de geest te zoeken. Het is een oproep om de tegenstander in zijn menselijke waardigheid te blijven zien. Juist in crises is dat moeilijk. Lotsdraden raken dan zo verward, dat ze kunnen breken. Alleen liefde kan zo’n kluwen ontwarren. Een medelevende vraag helpt de ander een situatie vanuit een nieuw perspectief te bezien. Op fouten en gebreken valt dan een milder licht, kwaliteiten herkrijgen hun glans. Als menselijke waardigheid terrein herwint, kan in de kring het beeld van een gezamenlijke toekomst oplichten.