Zo gauw we de top van de duin naderden, klonk het trage ritme van de zee ons tegemoet. We liepen de houten trap af, waarna onze voeten diep het rulle zand inzakten. Elke stap kostte energie. Na het intensieve filosoferen van vanmorgen, was dat wel fijn. Zo hoefden we even niet te praten en konden we onze gedachten als losse flarden aan de wind prijsgeven.

Dicht bij zee liepen we makkelijker en kwamen we weer op adem. “Waarom maakt haar golfslag ons toch zo rustig”, vroeg Emile aan niemand in het bijzonder. Gökman dacht aan een hartslag. Pol schudde zijn hoofd en antwoordde dat ons hart veel sneller slaat. Ik haalde mijn schouders op en gaf te kennen het niet te weten.

Die ochtend hadden we De opkomst van het oosten besproken. Een verrassend boek, waarin Haroon Sheikh het einde van het Atlantische tijdperk aankondigt. Onze tijd. Vijf eeuwen lang domineerden West-Europese waarden. Wij West-Europeanen zagen onszelf als rationeel, actief en vrijheidslievend, terwijl we het oosten als emotioneel, passief en slaafs afschilderden. Met die smalle visie op de werkelijkheid onderbouwden we ons recht andere volkeren te overheersen. Onze vloten bevoeren de wereldzeeën. Tegelijkertijd waaide een straffe westenwind het oeroude continent in.

Sheikh leidt zijn boek in met de zin “East is East en West is West and never the twain shall meet”. Die eerste regel uit Joseph Rudyard Kiplings ballade over oost en west doet het ergste vermoeden, want in de loop van de vorige eeuw draaide de wind en begon de oude machtsbalans te kantelen. Dekolonisatie en de val van de muur bereidden de opkomst van een mondiger oosten voor. Nu Amerika en Engeland zich afscheiden en in trots isolement westwaarts drijven, versmalt het westen tot een kuststrook. Neemt het oosten de regie over of ontstaat er eindelijk evenwicht?

In onze filosofiegroep zijn respect en gelijkwaardigheid sleutelbegrippen. We vullen elkaar aan en steken veel van elkaar op. Ook nu. “Wat zou het mooi zijn als we elkaar vrij lieten te geloven wat we willen” verzuchtte Pol. “En elkaar zouden helpen onze primaire behoeften te vervullen”, vulde Gökman aan. Samen karakteriseerden ze twee ogenschijnlijk tegengestelde waarden: westerse vrijheidsdrang en oosterse gemeenschapszin. Elk apart heeft zo zijn schaduwkanten, maar breng je vrijheid en broederschap met elkaar in evenwicht, dan werk je aan het beste van twee werelden! Met die woorden bracht ik de verbindende, derde waarde naar voren: gelijkwaardigheid.

Gelijkwaardigheid is het sleutelwoord voor de vruchtbare vervlechting van oost en west. Wie weet kan zich in het brede Midden-Europa, tussen de landmassa’s van het verre oosten en het versplinterende westen, een midden vormen waar eenzijdigheden elkaar ontmoeten en bereid zijn om samen naar balans te zoeken. Kiplings ballade wordt helaas vaak slecht geciteerd, waardoor het lijkt of oost en west elkaar wederzijds uitsluiten. Lees je de eerste (en laatste) stanza in zijn geheel, dan blijkt dat ze elkaar ook respectvol, als gelijken kunnen benaderen.

Oh, East is East and West is West, and never the twain shall meet,

Till Earth and Sky stand presently at God’s great Judgment Seat;

But there is neither East nor West, Border, nor Breed, nor Birth,

When two strong men stand face to face, though they come from the ends of the

earth!

Joseph Rudyard Kipling (1865 – 1936)

Vlak voor ik die nacht insliep, realiseerde ik me dat Gökman gelijk heeft. De rustige cadans van de zee doet inderdaad aan een moederlijke hartslag denken. Hele continenten dragend en ritmisch hun kusten kussend. In eb en vloed verzoent ze het doelgerichte westerse ‘ik’ steeds opnieuw met het ruimhartiger, oosterse ‘wij’.

De term Midden-Europa is niet van Haroon Sheikh. Bij het lezen van zijn boek viel het me op dat zowel Turkije als Duitsland in het verleden een verbindende rol tussen oost en west speelden.

Foto in de tekst: Rob van der Meijden, Pixabay.com